Dieđáhus sámedikki jagi 2023 válgalogahallama nannemis

Sámedikki válgalávdegoddi ráhkadii ja nannii 28.2.2023 jagi 2023 sámediggeválggaid válgalogahallama ovddit válggaid lágafámot válgalogahallama ja álbmotdiehtovuogádaga dieđuid vuođul.

Ráhkadettiin jagi 2023 válgalogahallama válgalávdegoddi lea ferten vuhtiiváldit riektedilis jagi 2019 válgalogahallama ráhkadeami maŋŋá dáhpáhuvvan mearkkašahtti nuppástusaid. Almmolaš válddi geavaheaddjin válgalávdegoddi ferte fuolahit das, ahte válgalogahallama sisdoallu lea lága mielde ráhkaduvvon ja ahte dat dorvvasta ovttaveardásaš meannudeami olbmuiguin. Válgalávdegoddi ferte oasistis Suoma vuođđolága 22 § mielde dorvvastit vuođđovuoigatvuođaid ja olmmošvuoigatvuođaid ollašuvvama.

Jagiin 2011 – 2021 alimus hálddahusriekti lea čoavdán ollu áššiid, mat gusket sierra jagiid sámediggeválggaid válgalogahallamiid. Oassi dain lea álbmogiidgaskasaš dásis gávnnahuvvon loavkidit Suoma álbmogiidgaskasaš olmmošvuoigatvuođasoahpamušaid geatnegasvuođaid. Mearrádusaid dihte válgalogahallamii mearrideami heivehangeavadat lea rievdan eahpesystemáhtalažžan ja das leat siskkáldas ruossalašvuođat. Muhtun dáhpáhusain alimus hálddahusriekti lea boasttooainnuid vuođul mearridan olbmo mearrideamis dakkár válgalogahallamii, man ráhkadeapmi ii leat oba álggahuvvon. Alimus hálddahusriekti lea maiddái jođihan ovttaskas olbmuid guoski ja máŋggain dáhpáhusain Suoma álbmogiidgaskasaš olmmošvuoigatvuođageatnegasvuođaid loavkideaddji čovdosiin riekteváikkuhusaid dákkár olbmuid maŋisboahttiid vuoigatvuhtii váldojuvvot válgalogahallamii. Alimus hálddahusriekti lea goittotge máŋggain jagi 2019 sámediggeválggaide gullevaš mearrádusaiguin čujuhan, ahte lea rievdadan sámediggelága 3 § dulkojumi nu, ahte Suoma álbmogiidgaskasaš olmmošvuoigatvuođageatnegasvuođat váldojuvvošedje áššáigullevaččat vuhtii boahttevuođas. Riektedilli lea máŋggain dáhpáhusain rievdan mearkkašahttiláhkái das, makkárin alimus hálddahusriekti dan oinnii dallego dagai ovttaskas mearrádusa.

Dán dilis válgalávdegoddi lea geahččan iežas geatnegasvuohtan viggat dorvvastit, ahte jagi 2023 válgalogahallan lea sisdoalu dáfus ráhkaduvvon lága ja álbmogiidgaskasaš olmmošvuoigatvuođasoahpamušaid mielde ja meannuda ovttaskas olbmuiguin ovttalágan ja dohkálaš ákkaid vuođul, ja ahte juohke ovttaskas olbmo meannudeami riektesuodjaleamis fuolahit dárkilit.

Dán dihte válgalavdegoddi ii leat sáhtán guovvamánu 28. beaivvi mearreáiggi rádjai čáhkadit jagi 2023 sámediggeválgalogahallamii buot dakkár olbmuid, geaid válgalogahallamii merkema ággan leat čovdosat, maid alimus hálddahusriekti lea addán ja mat gullet maŋŋá rievdan riektedillái.

Olbmot geat gehččet, ahte leat guđđojuvvon vuoigatvuođaheamet eret jagi 2023 válgalogahallamis, sáhttet ohcat iežaset áššiin njulgema sámediggelága § 26 mielde. Válgalávdegoddi boahtá gieđahallat njulgengáibádusaid objektiivvalaččat, ovttaveardásaččat ja lága mielde, nu ahte árvvoštallá njulgengáibádusa dahkki vuođuštusaid válgalogahallamii váldimis.

Sámedikki jagi 2023 válggain leat jietnavuoigadahtton olbmot eanet go ovdal, vuosttas geardde badjel 6000. Ođđa jienasteaddjit merkejuvvojedje válgalogahallamii badjel guovtti geardde eanet go jagi 2019.

Lassedieđut sámedikki válggain: https://www.samediggi.fi/valggat-2023/?lang=dav

Anáris 16.3.2023
Válgalávdegoddi

***

Tiäđáttâs sämitige ive 2023 valjâluvâttâllâm nonniimist

Sämitige valjâlävdikodde raahtij já nonnij 28.2.2023 ive 2023 sämitiggevaaljâi valjâluvâttâllâm ovdebij vaaljâi laavâvuáimálii valjâluvâttâllâm já aalmugtiätuvuáháduvâst orroo tiäđui vuáđuld.

Ive 2023 valjâluvâttâllâm rähtidijn valjâlävdikodde lii kolgâm väldiđ huámmášumán merhâšittee nubástusâid, moh láá tábáhtum riehtitiileest ive 2019 valjâluvâttâllâm rähtim maŋa. Almos vääldi kevtten valjâlävdikodde kalga huolâttiđ tast, ete valjâluvâttâllâm lii siskáldâs peeleest laavâmiäldásâš já torvee ulmui oovtviärdásii kohtâlem. Valjâlävdikodde kalga jieijâs uásild turviđ Suomâ vuáđulaavâ 22 § miäldásávt vuáđuvuoigâdvuođâi já olmoošvuoigâdvuođâi olášume.

Iivij 2011 – 2021 alemus haldâttâhriehti lii čuávdám ennuv aašijd, moh kyeskih sierâ iivij sämitiggevaaljâi valjâluvâttâlmáid. Uási tain láá tágáreh, main láá pahudâm aalmugijkoskâsii tääsist, ete toh luávkkájeh Suomâ aalmugijkoskâsijd olmoošvuoigâdvuotâsopâmušâi kenigâsvuođâid. Miärádâsâi čuávumuššân valjâluvâttâlmân meerridmân kyeskee heiviittemvyevist lii šoddâm episystemaatlâš já siskáldâs peeleest ruossâlâs. Motomijn tábáhtusâin alemus haldâttâhriehti lii nabdos mield meridâm ulmuu meerridmist taggaar valjâluvâttâlmân, mon rähtim ij lah ubâ algâttum. Alemus haldâttâhriehti lii meid jođettâm ovtâskâs ulmuid kyeskee já maaŋgâin tábáhtusâin Suomâ aalmugijkoskâsijd olmoošvuoigâdvuotâkenigâsvuođâid luávkkájeijee čuávdusijn riehtivaikuttâsâid tagarij ulmui maajeeldpuáttei vuoigâdvuotân valduđ valjâluvâttâlmân. Alemus haldâttâhriehti lii kuittâg maaŋgâin ive 2019 sämitiggevaljáid lohtâseijee miärádâsâin čáittám, ete lii muttám sämitiggelaavâ 3 § tulkkum tienuuvt, ete Suomâ aalmugijkoskâsiih olmoošvuoigâdvuotâkenigâsvuođah valduuččii puátteevuođâst ääšimiäldásávt huámmášumán. Riehtitile lii maaŋgâin tábáhtusâin merhâšitteht muttum tast, magarin alemus haldâttâhriehti tom ooinij, ko toovâi ovtâskâs miärádâs.

Taan tiileest valjâlävdikodde lii uáinám kenigâsvuottân viggâđ turviđ, ete ive 2023 valjâluvâttâllâm lii siskáldâs peeleest laavâ já aalmugijkoskâsij olmoošvuoigâdvuotâsopâmušâi miäldásâš já kohtâl ovtâskâs ulmuid siämmáánáál já tuhhiittettee vuáđustâsâiguin já ete jyehi ovtâskâs ulmuu monâttâlmân kyeskee riehtisyejeest huolâttuvvoo tárkká.

Taan tiet valjâlävdikodde ij lah pastam kuovâmáánu 28 peeivi meriääigi räi väldiđ ive 2023 sämitiggevaaljâi valjâluvâttâlmân puoh tagarijd ulmuid, kiäi valjâluvâttâlmân merkkim vuáđustâssân láá alemuu haldâttâhrievti adelem já maŋeláá muttum riehtitile olán šoddâm ovdebááh čuávduseh.

Ulmuuh, kiäh aneh, ete láá rievtivuástásávt kuođđum meddâl ive 2023 valjâluvâttâlmist, pyehtih uuccâđ jieijâs ääšist vuoigim sämitiggelaavâ § 26 miäldásávt. Valjâlävdikodde kieđâvuš vuoigimvátámâšâid objektiivlávt, oovtviärdásávt já lavâlávt, árvuštâlmáin vuoigimvátámâš tahhee ulmuu čáittám vuáđustâsâid valjâluvâttâlmân väldimân.

Sämitige ive 2023 vaaljâi jienâvuoigâdvuođâlij meeri lii olâttâs, vuossâmuu tove paijeel 6000. Uđđâ jienâsteijeeh láá merkkejum valjâluvâttâlmân paijeel kyehti keerdi eenâb ko ive 2019.

Lasetiäđuh Sämitige vaaljâin: https://www.samediggi.fi/vaaljah-2023/?lang=an

Anarist 16.3.2023
Valjâlävdikodde

***

Teâđtõs sääʹmteeʹǧǧ eeʹjj 2023 vaal-loǥstõõǥǥ raavummša kuuleeʹl

Sääʹmteeʹǧǧ vaal-luʹvddkåʹdd raaji da raavii 28.2.2023 eeʹjj 2023 sääʹmteʹǧǧvaalin ââʹnnemnalla åårrai vaal-loǥstõõǥǥ õõuʹdab vaali lääʹjjviõkksa vaal-loǥstõõǥǥ da meerteâttriâšldõõǥǥâst åårrai teâđai vuâđald.

Eeʹjj 2023 vaal-loǥstõõǥǥ raajjmen vaal-luʹvddkåʹdd lij õlggâm väʹldded lokku vuõiggâdvuõttvueʹjjest eeʹjj 2019 vaal-loǥstõõǥǥ raajjmõõžž mâŋŋa šõddâm miârkteei muttsid. Õõlmâs vääʹld õõʹnnʼjen vaal-luʹvddkååʹdd âlgg ââʹnned huõl tõʹst, što vaal-loǥstõk lij siiskõõzz peäʹlnn lääʹjj meâldlaž da stään oummui õõutverddsaž âânnmõõžž. Vaal-luʹvddkååʹdd âlgg peäʹlstes Lääʹdd vuâđđlääʹjj 22 § meâldlânji staanâd vuâđđvuõiggâdvuõđi da ooumažvuõiggâdvuõđi teâuddjummuž.

Iiʹjjin 2011 – 2021 ââʹlmõs vaaldâšmvuõiǥâs lij čåuddam jõnn meäʹr  jeeʹres iiʹjji sääʹmteʹǧǧvaali vaal-loǥstõõǥǥ kuõskki aaʹššid. Vueʹss tõin lij meeraikõskksaž tääʹzzest tuõttum Lääʹdd meeraikõskksaž ooumažvuõiggâdvuõttõõlǥtõõzzid čuõʒʒteeʹjen. Tuʹmmstõõǥǥi seuʹrrjõsân vaal-loǥstõʹǩǩe mieʹrrummuž kuõskki suåvldemvueʹjjest lij šõddâm pannmeäʹrmeâldlaž da siiskõõzz peäʹlnn risttreiddsaž. Måtam vueʹjjest ââʹlmõs vaaldâšmvuõiǥâs lij tuʹmmääm oummu mieʹrrummšest nåkam vaal-loǥstõʹǩǩe, koonn raajjmõõžž ij leämmaž ni alttuum. Ââʹlmõs vaaldâšmvuõiǥâs lij še jååʹđtam vuõiggâdvuõttvaaiktõõzzid õhttnaž oummid kuõskki da määŋg vueʹjjest Lääʹdd meeraikõskksaž ooumažvuõiggâdvuõttõõlǥtõõzzid čuõʒʒteei čåuddmõõžžsteez kõskkvuõđâst täi oummui kåårmlai vuõiggâdvuõʹtte šõddâd valddum vaal-loǥstõʹǩǩe. Ââʹlmõs vaaldâšmvuõiǥâs lij kuuitâǥ määŋgain eeʹjj 2019 sääʹmteʹǧǧvaalid kuulli tuʹmmstõõǥǥines čuäʹjtam muʹttmes sääʹmteʹǧǧlääʹjj 3 § tuʹlǩǩummuž nuʹtt, što Lääʹdd meeraikõskksaž ooumažvuõiggâdvuõttõõlǥtõõzz täʹst õõudâs vääldčeš lokku vueʹǩǩsânji. Vuõiggâdvuõttvueʹǩǩ lij määŋgain naaʹlin miârkteeinalla mottjam tõʹst, måkkmen ââʹlmõs vaaldâšmvuõiǥâs tõn vuõiʹni pååđ tuʹmmstõõǥǥ tuejjeeʹn.

Nääiʹt ååreeʹn vaal-luʹvddkåʹdd lij ǩiõččâm jiijjâs õõlǥtummšen põrggâd staanâd, što eeʹjj 2023 vaal-loǥstõk lij siiskõõzz peäʹlnn lääʹjj da meeraikõskksaž ooumažvuõiggâdvuõttsuåppmõõžži meâldlaž da ǩiõttʼtââll õhttnaž oummid seämmanallšem da priimmâmnallšem vuâđđtõõllmõõžživuiʹm, da što juõʹǩǩ õhttnaž oummu mõõntõõllmallaš vuõiggâdvuõttsuâjast ââʹnet huõl tärkka.

Tän diõtt vaal-luʹvddkåʹdd ij leäkku vuäittam täʹlvvmannu 28. peeiʹv mieʹrräigga mõõneeʹst siiʹsǩeet eeʹjj 2023 sääʹmteʹǧǧvaali vaal-loǥstõʹǩǩe pukid nåkam oummuid, koi vaal-loǥstõʹǩǩe mieʹrǩǩummuž vuâđđan lie ââʹlmõs vaaldâšmvuõiggâz uʹvddem da mâʹŋŋlubust mottjam vuõiggâdvuõttvueʹjj sizz šiõtti ääiʹjab čåuddmõõžž.

Oummu, kookk ǩeäʹčče pueʹttmes vuõiggâdvuõđtää kuõđđum meädda eeʹjj 2023 vaal-loǥstõõǥǥâst, vuäiʹtte ooccâd ääʹššest vuõiǥummuš sääʹmteʹǧǧlääʹjj § 26 meâldlânji. Vaal-luʹvddkåʹdd puätt ǩiõttʼtõõllâd vuõiǥeemkaiʹbbjõõzzid objektiivlânji, õõutverddsânji da lääǥǥlânji, ärvvtõõleeʹl vuõiǥeemkaiʹbbjõõzz tuejjeei õuʹdde puʹhttem vuâđđtõõllmõõžžid vaal-loǥstõʹǩǩe väʹlddma.

Sääʹmteeʹǧǧ eeʹjj 2023 vaalin lij jäänmõsmieʹrr jiõnnvuõiggâdvuõttniiʹǩǩin, vuõss vuâra pâʹjjel 6 000. Ođđ jiõnsteeʹjid mieʹrǩǩeeš vaal-loǥstõʹǩǩe pâʹjjel kuõiʹt vuâra jäänab ko eeʹjj 2019.

Lââʹssteâđ sääʹmteʹǧǧlääʹjj pirr: https://www.samediggi.fi/vaal-2023/?lang=nuo

Aanrest 16.3.2023
Vaal-luʹvddkåʹdd